Βίλα Καπατζή

Καθώς πρόκειται σίγουρα για ένα από τα ομορφότερα εκλεκτικιστικά κτίρια της πόλης, η Βίλλα ήταν ιδιοκτησία της γνωστής Οικογένειας Καπαντζή της οποίας η παρουσία στα δρώμενα και το συντεχνιακό σύστημα της πόλης υπήρξε έντονη κατά τον 19ο αιώνα.

Η κατασκευή της Βίλας Καπαντζή υπήρξε ένα εξαιρετικά δαπανηρό και φιλόδοξο εγχείρημα καθώς κόστισε το αστρονομικό για την εποχή ποσό των 40.000 χρυσών λιρών.

Αρχιτεκτονική και διακόσμηση του κτιρίου

Η Βίλα Καπαντζή κατασκευάστηκε σε παραθαλάσσιο τότε οικόπεδο έκτασης τεσσάρων περίπου στρεμμάτων. Την εποχή που χτίστηκε, η δυτική της όψη ήταν ορατή μόνο από τη θάλασσα. Αποτελείται ουσιαστικά από δύο κτίρια συνδεδεμένα μεταξύ τους, το κυρίως κτίσμα και τον πύργο.

Το κυρίως κτίσμα περιλαμβάνει τρεις ορόφους (ημιυπόγειο, υπερυψωμένο ισόγειο και πρώτο όροφο), καθώς και σοφίτα. Ο πύργος έχει τέσσερις ορόφους και ανοικτό το υπέργειο τμήμα του έως το ύψος του ισογείου. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στην πλευρά της σημερινής Λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας.

Η οικοδομή χαρακτηρίζεται από την επίδραση της αρχιτεκτονικής των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης. Βασικά στοιχεία της είναι η πολυπλοκότητα του όγκου, η σύνθετη στέγη με τις έντονες κλίσεις και ο χαρακτηριστικός υπερυψωμένος ορθογώνιος πύργος.

Πλούσιος και ποικίλος είναι ο διάκοσμος στο εσωτερικό του κτιρίου, που χρησιμεύει στη διαφοροποίηση και τη διαίρεση των χώρων του. Διαφορετικά είναι τα υλικά των δαπέδων (μάρμαρο στις εισόδους, παρκέ στους χώρους υποδοχής και σανιδώματα στους υπόλοιπους), των κουφωμάτων και των οροφών.

Ξυλόγλυπτη διακόσμηση και ταμπλαδωτή μπουαζερί διακρίνει τους διάφορους χώρους και τα δωμάτια.

Το «δίπτυχο» κλιμακοστάσιο αποκτά μνημειακό χαρακτήρα και κοσμείται με ξύλινες επενδύσεις, περίτεχνο κιγκλίδωμα και φωτιστικά.

Οι οροφές του ισογείου και του πρώτου ορόφου ήταν ζωγραφισμένες, εκτός από τους κεντρικούς χώρους. Δυστυχώς, καταστράφηκαν οι περισσότερες εκτός από μερικά δείγματα, με βάση τα οποία έγινε προσπάθεια αποκατάστασης των συνθέσεων, όπου βεβαίως υπήρχαν τα αναγκαία στοιχεία.

 Η Ιστορία και οι περιπέτειες ενός συμβόλου

Το 1912, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στο κτίριο εγκαταστάθηκε ο πρίγκιπας Νικόλαος, ο πρώτος στρατιωτικός διοικητής της πόλης.

Το 1917, η Βίλα Καπαντζή γνώρισε την πιο δοξασμένη της περίοδο, αφού εγκαταστάθηκε σ’ αυτήν ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, επικεφαλής Προσωρινής (επαναστατικής) Κυβέρνησης με έδρα τη Θεσσαλονίκη, σε μια περίοδο κρίσιμη για την Ελλάδα. Στο διάστημα 1918-1922 το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία των οικογενειών Καπαντζή και Κοέν.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και μέχρι το 1928, στα δωμάτια του κτιρίου στεγάστηκαν προσφυγικές οικογένειες, ενώ το 1928 το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας, ως ανταλλάξιμη περιουσία.

Τον ίδιο καιρό εγκαταστάθηκε στους χώρους του η αμερικανική εταιρεία Foundation, που πραγματοποίησε σημαντικά εγγειοβελτιωτικά έργα στην κεντρική Μακεδονία.

Το 1938 στο κτίριο στεγάστηκε το Ε΄ Γυμνάσιο Αρρένων, το οποίο παρέμεινε έως το 1972, με εξαίρεση την περίοδο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.

Έτσι, χιλιάδες κάτοικοι της Θεσσαλονίκης έχουν ζήσει στη Βίλα Καπαντζή ως μαθητές ενός από τα σημαντικότερα Γυμνάσια της πόλης. Το 1940 επιτάχθηκε από τον στρατό και λειτούργησε ως στρατιωτικό αρτοποιείο.

Κατοχή, εγκατάλειψη και αναγέννηση

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής επιτάχθηκε από τις γερμανικές αρχές, ενώ μετά την απελευθέρωση έως το καλοκαίρι του 1945 εγκαταστάθηκαν στο κτίριο βρετανικές στρατιωτικές αρχές. Έκτοτε και μέχρι το 1972 στέγασε και πάλι το Ε’ Γυμνάσιο.

Το 1972 το κτίριο εγκαταλείφθηκε, αφού είχε ανάγκη μεγάλων επισκευών μετά τη μακρόχρονη χρήση του και τις αλλαγές λειτουργιών που γνώρισε. Ανταποκρινόμενη σε αίτημα της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης, η Εθνική Τράπεζα αποφάσισε να το αποκαταστήσει και να το χρησιμοποιήσει για πολιτιστικούς σκοπούς.

Η αποκατάσταση του κτιρίου ήταν επίπονη και διήρκεσε από το 1982 έως το 1989. Η μελέτη αποκατάστασης απέβλεπε στο να περιοριστούν στο ελάχιστο οι επεμβάσεις που θα αλλοίωναν την αρχική μορφή του οικοδομήματος και ταυτόχρονα στο να διασωθούν τα αυθεντικά στοιχεία του κτιρίου.

• Το κτίριο του Πολιτιστικού Κέντρου Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ, από τα ελάχιστα σωζόμενα λαμπρά οικοδομήματα του τέλους του 19ου αιώνα στη πόλη, με την πλούσια ιστορία του αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά νεότερα μνημεία της Θεσσαλονίκης. Διασώζει όχι μόνο μια ζωντανή εικόνα της άλλοτε Συνοικίας των Εξοχών αλλά και ένα κομμάτι της νεότερης ιστορίας της πόλης.